De boze bewegende bevolking van de BBB

AI beeld van tractors in Den Haag

Populisme en democratie gaan niet samen. Van wie ik dat heb? Van de geschiedenis! Maar omdat politici goed zijn in brandjes blussen en bijstellen van verwachtingen reageerden ze na de monsterzege van de BBB zoals ze dat deden. Ze waren na de verkiezing van vorige week verplicht geschokt en zeiden ‘het democratisch proces’ te respecteren. ‘We moeten hier wat mee’ vonden ze. Alsof de uitkomst het resultaat was van bovennatuurlijk inzicht waar ze wat van konden leren.

Je kon het aan zien komen

Ze hadden hier zeker wat mee gemoeten, maar dan liefst 15 jaar geleden. Nu is het misschien te laat. Ze hadden het al bij de onfortuinlijk aan zijn einde gekomen Pim kunnen weten. Na een trits partijen die een onleefbaar Nederland nastreefden met minder vrijheid of wat zagen in fora voor democratie waar deelnemers nazisympathieën uitten was het toch onderhand wel duidelijk zou je zeggen. Het electoraat is al jaren op drift. Het populisme achterna.

Het was Oost-Indische doofheid dat politici dit niet aan zagen komen. Het pluche zat lekker en de economie lost vanzelf alle problemen op. Tot het dat niet meer doet. Nu hebben we de populisten die nog erger liegen dan de politici met hun halve waarheden en loze beloften. Maar hoe groter de leugen, hoe groter het geloof van boer en burger. Het volk raakt steeds verder op drift, leiders zonder oplossingen achterna. Het is nu niet meer te temmen.

Kind van de rekening

Democratie is niet het fundament van onze moderne rechtstaat. Dat denken is de domme fout die politici moedwillig begaan door zichzelf wijs te maken dat het zo’n vaart niet loopt. Het gaat al een paar jaar niet meer goed in Nederland. Sinds de toeslagenaffaire blijkt de overheid op steeds meer punten de plank mis te slaan. Het is de ene crisis na de andere. En de democratie is het kind van de rekening, juist omdat die blijft functioneren.

Een samenleving waarin mensen door de belastingdienst bedreigd worden, de poort dichtgaat voor buitenslapende asielzoekers, huizen in mogen storten ter wille van onze energievoorziening en boeren de rekening krijgen gepresenteerd van een falend milieubeleid is er een waarin democratie doodgaat.

Democratie gedijt niet goed onder zulke omstandigheden. Democratie is een teer kasplantje dat midden in de winter groeit en zomaar kapot kan gaan. Democratie is niet de voorwaarde voor een goede samenleving, maar het product ervan. Neem de randvoorwaarden weg – bijvoorbeeld een betrouwbare overheid en een bijdragend bedrijfsleven – en de democratie sterft.

Hoe democratie sterft

De democratie sterft niet gelijk, natuurlijk. Alle ernstige dingen gaan helaas te langzaam. Je ziet het pas wanneer het eigenlijk te laat is. Een falende overheid maakt de weg vrij voor krachten die het democratisch proces ondermijnen. Populisme is daar de belangrijkste van.

Want daar waar populisme toeneemt, wordt het democratisch een wapen waarmee een land zichzelf door het hoofd kan schieten. Juichend, brallend, woest de vuisten ballend stormt de kiezer af op de afgrond van bestuurscrisis, chaos en intern conflict. En dan hebben we een sterke hand nodig die het gepeupel weer weet te temmen.

Hoe sterft de democratie? Door zijn eigen mechanisme. De stem van de meerderheid kan een vernietigende kracht zijn, zegen zowel als vloek. Oh, oh, wat zijn we met z’n allen lekker boos op de falende overheid, zeg. We zullen ze eens flink afstraffen met onze eigenste stem. Mooi, hè die democratie? Zomaar even overheidje wegsturen. Ha, zo doe je dat… Boem!

Politici respecteren dan het democratisch proces, zeggen ze. En daarmee blijven ze doorgaan het spelletje te spelen. Wanneer de democratie zo onderuitgaat in een land, respecteer je het democratisch proces niet, je vlucht ervoor weg. Er valt namelijk niets te respecteren, alleen maar te huiveren.

O, jee, de BBB

Zover zijn we nog niet. Maar na een reeks banale populisten is er nu de monsterzege van Caroline van der Plas. Leuke meid. Vlotte babbel. Mensenmens (Hé, joh, leuk, hug, hug). Maar populist. O, ja? Ja! Caroline verkondigt conclusies over rapporten nog voordat ze die zelf gelezen heeft. Ze spreekt mensen tegen die veel meer weten van milieu en landbouw. Maar dat maakt volgens haar niet uit. ‘Komt de boel lekker in beweging’. Maat wat voor beweging dan? Waar naar toe? Met welke middelen en uitkomsten? Ze staat voor iets, maar wat dan? Een hele hoop ontevreden mensen die met alles wat achter een microfoon een grote mond opzet mee hoppen en shoppen bij narratieven die er ongezonde ideologische trekjes op na houden.

Maar genoeg over Caroline. Zij is niet het eigenlijke probleem. Liever van der Plas dan Baudet. Ik bedoel maar. Zeker, met Caroline krijg je mensen die met te weinig kennis een bestuurschaos kunnen creëren in Den Haag (en laten we hopen dat het zo vooral met haar partij zal gaan). Ook de BBB gaat de problemen rondom stikstof niet oplossen. Ook de BBB kan niks met een erfenis van wanbeleid op het gebied van milieu en een gedoogbeleid ten aanzien van durfinvesteerder Rabo die nu net doet of zin neus bloedt. (Waarom zijn de boeren niet razend op de Rabobank?)

Ontworteld electoraat

Nee, het probleem is een ontworteld electoraat. In een democratie moet je het electoraat alleen levensvatbare opties voorschotelen. Zeker, kiezen is belangrijk, maar zet geen arsenicum op het menu. Want dan willen ze dat eten. Zodra gif een optie is, kiezen mensen het. En populisme is gif. Wanneer de kiezer op drift is uit ongenoegen met hoe het in een land gaat, laat die zich vooral leiden door zijn emoties en niet door argumenten. En emoties zijn slechte raadgevers omdat ze verstandige reflectie in de weg staan en irrationeel roepen om wraak.

Levensvatbare opties. De oude opties zijn niet levensvatbaar omdat een gebrek aan ruggengraat, overdaad aan graaizucht en mateloze kortzichtigheid een klimaat gecreëerd hebben waarin burgers de overheid niet meer kunnen vertrouwen. Maar de nieuwe opties zijn ook niet levensvatbaar omdat die de democratie kapot maken, ons land onbestuurbaar maken en uiteindelijk leiden tot een dictatuur.

En wat doet het electoraat? Het doet wat van elk electoraat verwacht mag worden bij een bestuurscrisis. Het pakt het rode potlood en stemt voor zijn eigen ondergang.

Maar onthou dit: Net zoals democratie de samenleving niet draagt, maar de samenleving de democratie, zo belichaamt Caroline niet het populisme. De boze bewegende bevolking doet dat.

En het conglomeraat van macht en geld heeft dat op z’n geweten.

---

Jos de Keijzer

josdekeijzer.substack.com

zekyr.com